Bruno: De Imaginum Compositione (1591) (Liber II, excerpts)

CAPVT PRIMVM.

Apparet primo:

Super monte infans, circa montem fluvius, infanti adstant iuvenculae duae et lactens capra proxime.

II. ¶ Puer et puella in gremio Fortunae, cuius ille dexteram, haec sinistram mamillam apprehendit.

III. ¶ E regione Corybantum¹ formae tympanis atque cymbalis² strepentes circa cunas.

IV. ¶ Sequitur matrona anthropophago seni linteis³ involutum saxum porrigens, quod ille apprehensum devorat.

V. ¶ Vir scutum habens caprae pelle circumtectum, de qua stellantibus aureis guttis inspersa nubes exsurgunt, a quibus pluvia distillat.

VI. ¶ Iuvenis blandissimus lauro coronatus sinistra citharam,⁴ dextra exectos alicuius habens testes, circa mensam saltat.

VII. ¶ Tres monstrosi gigantes trecentis lacertosissimis brachiis natura muniti, centum et quinquaginta scuta [105] [201] et totidem gladios habentes, circa magnum regem (qui in solio sedens alios coronat) custodes apparent.

VIII. ¶ Viri species super nubis throno, e cuius dextera ingens coruscatio fit, deiaculato monte gigantem opprimentis.

IX. ¶ Ab australi plaga venit rex syndone caerulei⁵ coloris in morem saphiri⁶ perlucentis indutus, nudato ense superequitans cervum longe latissimeque ramosa et auro radiantia cornua quatientem, coram quo disparent leones humanas devorantes carnes. Inde viraginis prodeunte figura quercus ramum glandibus onustum habentis in dextera, coruscationes, subiti ignes circum et turbines et vehementia ventorum omnia territans, fragor, igneae aethrae. Atqui affabili mitissimoque vultu curia principem coronat.

X. ¶ Sequuntur familiares formae: aquila⁷ puerum unguibus implicatum rapiens,

XI. ¶ Puer nudus pocillans regi, qui sinistra ad genas, dextra ad poculum extenta⁸ curvatur,

XII. ¶ Vir barbatus cornua habens arietis, cui adstant formae Satyri, tauri, cygni, cuculi, qua specie apud Libyam colebatur Iuppiter.

CAPVT II.

Aliae imagines quae apparent in campo Iovis.

Prima quae Iunonis dicitur: in specie maris septem iuvenculae uni puellae adsistentes, illustrissima claritate venerandae.

II. ¶ Virgo cuculum (qui in sinum de tempestate eximia advolarat) contectum refovens.

[202]

III. ¶ Vir ad dormientis coniugis ubera infantem alienum [106] admovere,⁹ circa quos vaccae species et quatuordecim nymphae.

Secunda quae fertur imago Hebes: puella de lactuca sylvestre enata, poculum habens in dextra coram rege in sceptro et diademate augusto.¹⁰

Tertia regis et iudicis, cui immolaturo coram populus adstat, cui de mari taurus prodiit.¹¹ Inde a seniore (quem puer alatus sequitur subiectum praetervolitaturus mare) claustra relinquuntur.

Quarta rex lances habens sinistra, dextra virgam, ante oculos tabulas.

Quinta in specie viri corpus flammeum virginem comprimens, cum coitu absoluto prodit rex, quo coram parente supplice de incava arbore exit innumerus exercitus.

Sexta arbor celsa proceritate¹² sublimis, stellas alto attingens cacumine, pansisque circum undique ramis universo supervernat horizonte, semper frondosa virens, aeterne florida et odora, perpetuo foecunde¹³ fructifera, solido perenniter trunci robore felix,¹⁴ firmis innixa radicibus¹⁵ in secula vegetans.

CAPVT III.¹

Iovi adsistentia. Antecedentes.

Procedunt ante Iovem Causa, Principium, Initium, Adorsio, Occeptio, Via, Vestibulum, Limes, Aclitus, Ingressus, Coeptio,² Inchoatio, Elementum, Fundamentum, Radix, Semen.

Circumstantes.

¶ Secundo circumstant ilium Paternitas, Dominatio, Dictatio, Imperium, Regnum, Principatus, Ducatus, [107] Praesidentia, Gubernatio, Moderatio, Potestas, Habenae.

Corona primi ordinis.

¶ Tertio coronant illum Consilium, Veritas, Pietas, Fides, Integritas, Puritas, Rectitudo, Candor, Ingenuitas, Sinceritas. Et complexiones horum (sicut et sequentium) primae, quales sunt consulta Veritas, pium Consilium, fidelis Pietas, integra Puritas, princeps Fides, rectum Impe­rium, et plura. Complexiones item secundae, quales sunt vera candoris Sinceritas, fidelis consilii Veritas, paternae pietatis Fides, et aliae mille.

Corona secundi ordinis.

¶ Quarto corona secundi ordinis: amabilis Cultus, munifica Gratitudo, Gratia singularis, concors Tranquillitas, tuta Innocentia, beans Libertas, dulce Asylum,³ Anchora sacra, praesta Opituiatio, utilis Protectio, protegens Custodia, suffragans Patrocinium, favens Tutela. Cumque iis idonea Aptitudo, quadrans Convenientia, competens Adcommodatio, concinna Appositio, habilis Conformitas.

Adstantes.

¶ Quinto adstant illi Arbitrium,⁴ Discretio, Discessio, Expensio, Eventilatio, Decisio, Diremptio, Transactio, [204] Definitio, Limitatio, Metatio, Sententia, Decretum, Statutum, Ratum, Sancitum, Sanctum. Et formata horum complexio cum iis quae coronant: vera Disoretio, pia Discussio, consulta Limitatio, complexio cum circumstantibus: moderata Sententia, potens Statutum, paterna Expensio.

Praetorium.

¶ Sexto in praetorio illic instrumenta et media. Amussis, Perpendiculum, Lances, Statera, Trutina, Libra, Cribrum, et alia [108] quae ab atriis atque canipis exeunt accedentia. Ibidemque formae inculpabilis Gensurae, candidae Normae, emendatae Revisionis, Correctio, Castigatio, Plecctio, Ratio regens, Ius candidum, vigil Iustitia.

Currus dextera.

¶ Septimo cum curru ad dexteram: Vita praesidialis, incorrupta Innocentia, erecta Integritas, ingenua Puritas, honesta Probitas, illibata Sanctitas, generosa Humilitas, benigna Clementia, blanda Amoenitas, huniana Mansuetudo, facilis Comitas, lenis Placabilitas, affabilis Hilaritas, quieta Serenitas, exorabilis Lenitas, blanda Suavitas, mitis pectoris Compositio, placida Moderantia, tacita Sustinentia, patiens Tolerantia, invicta⁵ Tranquillitas, infracta animi Aequabilitas.

Currus sinistra.

¶ Octavo cum curru ad sinistram: turrita Superbia, ardua Celsitudo, intemperans Fastus, fastuosa Intemperantia, ambitiosa Elatio, elata Ambitio, tumidum Supercilium, [205] superciliosus Tumor, binae item Saevities proterva, Protervia saeva, fastidiosa Inflatio, ventosa Dementia, turgida Inanitas, imperiosa Vanitas, crepans Immoderantia, Indignatio, Cor tumidum, Pectus turgidum, Vertex sublatum,⁶ sublimes Oculi, Os grandiloquum, erecta Supercilia, Admiratio sui, Contemptus aliorum, Usurpatio, Arrogantia vel Abusus eorum quae Iovi adstant et Iovem circumstant.

Solium.

¶ Nono in solio est Maiestas, Pulcritudo, Nitor, Praelatio, Praestantia, Ornamentum, Magnificentia, Spectabilitas, Conspicuitas, Splendor, Emphasis, Energia, Prosopo­poeia,⁷ Singularitas, Prominentia, Proceritas, Elevatio, Altitudo, Amplitudo, inclita Celebritas, eximium Decus, heroica Nobilitas, maxima Dignitas, optima Claritudo, [109] Celebritas memorabilis, illustrissimum Nomen, augustissima Fama, se tollens, surgens, petens, tangens, feriens, penetrans, scindens, supervolans caelum et sidera.

E regione.

¶ Decimo e regione sunt Palmae, Triumphi, Applausus, Assurrectio, Veneratio, Reverentia, Honor, Cultus, Adoratio, Admiratio, Titulus, Suspicio, Laus, Encomium, Praeconium, Hymnus, Votum, Litatio, Sacratio, Sacrificium.

Adest qualis mihi hoc tempore et occasione occurrere potuit Germanici Iovis imago, rex pro maiestatis decore pelliceatus semper, tonsa in rotundum coma, abrasa barba, cuius duae aquilae currum trahunt, ubi duo sibi [206] planetae tributa signa sunt insculpta, sinistra⁸ de pocillantis manu cyathum apprehendens, dextra⁸ sceptrum sustinens, ante quem minime pro more est barbatus ille (de quo in Hospitio⁹ conqueritur Erasmus) Ganymedes.¹⁰

IVPITER

CAPVT IV.

Imagines Saturni.

Primo ascendit alatus, galeatus et atro illius galea contecta velamine, quod circa serpeas caudam ore habet apprehensam, nigri coloris, propexa barba, longi de superciliis villi, rugosus, torvus,¹ ferus horribilique aspectu, claudus, falcem in sinistra gestans, in dextera infantem quem vorandum ori applicat. Gerei multi circa illum sunt accensi.

¶ Secundo rex bifrons, alteram scilicet in occipitio faciem habens, placidissimus² utroque vultu et affabilis, dextra haculum gestans, sinistra clavim auream, oleam et ficulneam³ cum uvifero palmite, et spicae circa ilium plurimae.

¶ Tertio ab Africo cuiusdam apparebat vultus, quasi nubes cum specie venti vehementissimi, geminas in capite habens facies, quarum altera aquilae, altera hippogrypho⁴ si­militer rostrata est. Vultus etiam genua habent, et pedes similes pedibus dictarum avium obuncis et rapacibus unguibus. In manu ferreum uncinum habens sinistra, in dex­tra ex eadem materia sceptrum.

¶ Quarto vetula in veste longe caudata et nigra, in dextera bubonem habens, sinistra porcum⁵ funiculo trahens,⁶ cuius collo hydrus⁷ in morem torquis erat involutus.

Adsistentia Saturno.

Adstant Saturno in primo ordine Senectus annosa, grandaeva⁸ Vetustas, defecta Decrepitas, Fessitas, Lassitudo, Tarditas, Exhaustio, Extenuatio, Maceratio, Caries, Morbus, Tabes, Infirmitas, Decoctio, Fragilitas, Attritio, Enervitas, Mollities, gravis Sarcina, Pondus iners, curva Inclinatio, titubans Tremor, Pressura, Putredo, Foeditas,⁹ Macies, Squa­lor, Indecentia, Turpitudo, Inopia, Odiositas, Tristitia, Que­rela, Balbuties, Tetricitas, Morositas, [111] Severitas, Impatientia, Invaliditas, Desipientia, Rigiditas, Ruga, Edentulitas,¹⁰ Calvities,¹¹ Parcitas, Experientia, Circumspectio, fabulosa Oblivio, mendax Memoria, delirum Ingenium, invida Ambitio, [208] ambitiosa Invidia, Horror, et oompositiones ex iis primae, secundae, tertiae.

¶ Vetula heic incurvo dorso, vultu severo, incavis luminibus, animo non sibi satis constans, seclum pertaesa, nigri tacita Ditis ostia pulsans pusillo animo, pectore abiecto,¹² fractis membris, ieiuno stomacho, languido spiritu, cordis pulsu artus quatiens omnes,

Torpentemque tedet¹³ sublimi lumine caelum
Aspicere, inconstansque caput per utrosque reclinans
Ac nutans humeros, pronusque ad pectora vultus;
Languescunt crura invalida¹⁴ et curvabile bustum,
Invegetesque artus vitae solatia nulla
Concipiunt. —

Imago Luctus.

¶ Praeterit umbra, quam Luctus existimo imaginem, contecto vultu, unde in terram stillae depluentes expresse apparent. Cui adstant Consternatio, Cordolium, Moeror, Turbatio, Acerbitas, Expostulatio, vulnifica Enectio, sinistrum Discrimen, Casus lamentabilis.

¶ Querulus Me scisso procedit segnis amictu
Horrificus Plangor, tristi feriens ululatu
Sidera. Ooncussum laeerat pectus, notat ora
Unguibus, et turpi rapiens e fronte capillos
Praecipit ad fremifrum tristeis resonare lacunas.

Imago Curae.

¶ Exinde surgebat auritum oculatumque spectrum, strictis temporibus, sincipite acuto, rugata fronte, inconstanter¹⁵ [209] [112] triste, huc se illucque circumvertens, quam Anxietas atque Sollicitudo pulsant.

¶ Sedula (crediderim) est stimulans praecordia Cura
Pervigil, anxia, amara, levis, miser, excubialis,
Mordaci mentem stimulans acrique rigore,
Aestu discrucians¹⁶ tacito invida pectora, nempe
Ignis ut admotus ceram liquefacit, et ipsa
Pectora continuis liquefiunt pervia curis.
Ipsam se feriens vexat, rumpitque quietis
Tempora, consilium somni pacisque recusat.
Flagrat agens, ardetque magis quo fit magis ipsi
Proximior fini, intenteque ut respioit unum
Negligit innumeros, vult attamen omnia, nec se
Distrahit inde animo, qua se diduxerit actu.
Ultrix errorum, dira infernique satelles
Dulcia perturbat solatia turbida Erinnys,¹⁸
Corporis absumit succum, sensa ima minaci
Vellicat arbitrio, nervoso verbere pulsat
Aegrotantem animum, tristem acceleratque senectam.

Circumstant et haerent illi Impedimentum, Intricatio, Vincula, Detentio, Distinctio, Implicatio, Involutio, Occupatio, Gravatio, Obrutio, Oppletio, Opertio, Cinctio, Circumvallatio, Obseptio, Dispunctio, Confectio, Angor, acerba Vellicatio, turbidus Pallor, inquieta Importunitas, Dens mordens, arrodens, saucians, terens, macerans, consumens,¹⁹ Flagrum stimulans, torquens, fatigans, discrucians, conficiens, Nubes propositorum, Aestus sollicitudinum, Incendium anxietatum recoquentum. Sequuntur eam Ambiguitas, Dubium, Studium, Vigilia, Experientia, Sagacitas, Prudentia, rerum Possessio.

Imago Timoris.

¶ Inde umbra praecipites in pedibus habens alas, foemineo vultu, caeca propemodum, attonita, elihguis, sese [113] in arctum contrahens, raptim huc et illuc circumvertens, e cuius ore frigida exibat nubes miserae corpus circumtegens, quae gelido sudore madens, quasi usu rationis adempto turbata pallentique vultu, rigidis digitos capillis innectebat. Adstabant illi Labefactatio, Circumventio, Trepidatio, Horror, Occupatio, Gelu, et alia plura de Curae ciria. Ad haec dubia Asperitas, turpis Stupiditas, conscium Silentium, anxia Suspensio, Quassatio pectoris, Stupor cordis, praecordiorum Palpitatio, aegra totius corporis Commotio.

Crediderim trepidum hunc esse ancipitemque Timorem,
Suspenso vultu, attonitis oculisque paventem;
Suspensi pedibusque ferens vestigia gressus,
Infelix²⁰ parcusque sui fugit omnia, nec se
Committit sibimet, reliquis neque tutus adhaeret.
Interrupta refert verba, et suspiria in imo
Pectore condit.
Sollicitus simul atque piger sibi concitus haeret;
Dum dubitat, certa esse facit firmatque futura,
In partem inde atque hinc nutans se deteriorem
Immergit tandem, quoniam Timor est malus augur
Et malus interpres rerum vesaniter excors,
Audacem quia fata iuvant timidumque repellunt.
Anceps attonite spectans sic se omnia circum, ut
Omnia cum videat pariter sit ad omnia caecus;
Ne sciat interdum quo semet deferat hospes, [211]
Imperitare sibi nequiens neque membra movere,
Funditus ipse suas quia vires supprimit anceps,
Praesertim cum nulla subest spes nee valet ira.
Degeneres quandoque animos in se arguit idem,
Inclamat²¹ ac studiis addit fugientibus alas; [114]
At subito nullos audet dare corpore motus,
Submissa loquitur voce, hirtis statque capillis,
Versatili constatque oculo, mens palpitat aegro
Appulsu, ac saevum²² pungit praecordia calcar.

¶ Illio Lapitharum figura, suo quos plumbeis detentos compedibus tenui filo (adamantis credo) suspensum ingent saxum ruiturum imminebat, ut appositis epulis manum admovere formidantibus non vacaret.

¶ Dum metuunt sine morte malum, capiunt²³ mala mortis;
Namque in morte mali nihil est, porro ipsa Timoris
Vis tantum torquet miseros et fama dolorum.
Sic animae nusquam accenso cruciantur ab igne,
Atqui infelices²⁴ primum ignorantia veri
Efficit, et vultus naturae occultus inerteis
Conturbat sensus, stulta phantasmata circum
Credulitate leves agitant sine pondere mentes.
Non capitur tutus praelustri cibus in aula,
Mortiferum exsudat de auro argentoque venenum,
Sublimem augustamque domum de vertice montis
Praecipitant venti atque irati fulgura caeli.
Excubitor multus facili somnoque iacere
Non faciet, sed tuta magis domus est sine telo.
Alta quies parvis a fato est praestita rebus,
Aio magis forti vento spaciosa premuntur [212]
Robora, sed facili quassatur virgula flatu;
Iudice nempe Deo sunt fortia fortiter acta,
Subiectumque potens pulsu premiturque potente.

Dubii imago.

¶ In eodem ordine imago viri dextero brachio atque crure ad imam, sinistro autem crure atque brachio ad alteram [115] alligatus rotam, in aere suspensus nunc in unam nunc in alteram magis procumbens partem excruciabatur.

¶ Ad geminas multasque vias Dubium venit anceps,
Dumque haeret, simul hortatur seque arguit ipsum;
Concitat et reprimit, sensum sequiturque fugitque,
Et studium pariter capit, abiicit, urget obitque,
Intendit vires animo viresque remittit,
Exilit et vana subsistit territus a spe,
Advolat atque animi subducto robore torpet,
Anceps ancipitem taxat se atque ambigit ultro,
Distrahitur varie, simul implicitusque tenetur,
Incerte adpellens istuc versatur et illuc
Ambigua pendens anima. Sic Thessalus ad se
Perfidus Ixion rediens a seque recedens
Consilium torquet varie. Deflectere tentat
Nervos abripiens timide, hue adiungitur inde;
Deque metu dubio dubiaque revolvitur e spe
In dubium dubiamque metum spemque, insimul et stat
Nolentesque movet gressus, artus dare retro
Appetit adproperans pigro stupidusque recessu,
Incertumque tenens semet vultum undique versat;
Dumque timenda timet, nihilum putat esse timendum.
Increpat bine semet dubium seque arguit, ut qui
Claudicat in partem atque in partem est pronus utramque,
[213] Abductusque alio fertur quam quo miser ire
Nititur, et fractis genibus labantia membra
Vix ciet atque eadem mox concita vix moderatur;
Vix se componit, vix se sibi restituitque.
Praecipitem tandem e geminis se trudit in unum, et [116]
Dum facit haec, facere ipsa piget malletque relicta.
Mallet quam dubie infelix²⁵ certo miser esse,
Casibus excelsusque manens se accingit iniquis;
Ut Nero virtutem et varias complectitur arteis,
Ne miseram Siculi cogatur inire tyranni.

Tristitiac imago.

¶ Prodit ex atrae cinereaeque caliginis turbine pulla involutum veste spectrum, summissum vultum sub nigra frontis ferrugine obnubilans, lacerum, macilentos lassosque equos currum trahentes stinrulans, per salictosam foedoque²⁶ limo torpentem paludem pigerrime procedens.

¶ Tristitiae spectrum est, animum quae concoquit aegrum,
Anxia perpetua exurens praecordia flamma.
Sollicitam excrucians mentem turbansque quietem,
Horrendis animum tenebrosa afflictat in hora
Laemuribus,²⁷ nec non vigilanti somnia sic sunt,
Ut frustra Letnes oblivia quaerat in undis;
Tam male continuo tabescunt membra dolore,
Tam male sollicitans pectus viget anxia cura.
Lumine vitales dum cassa favilla vapores
Sorbet, nativi atteritur spiraminis intus
Virtus, illabensque malum maturat eundi [214]
Tempus in infernum. Vultum delineat aegrum
Ruga et conqueritur tristi compago tumultu
Corporis, atque urget vehemens angustia sensus;
Urit salsa mala bilis serpigine corpus.
Se iacit in sordem, et spes deplorata dolori
Succumbit, luctusque petit solatia luctum.
Centenis pectus spiculis gerit atra foratum. [117]
Ploratu relevare malum est concessa voluptas.
Sic trunco mittit vitis de corpore guttas,
Sic vulnus ultura suum substantia manans
Per lachrumas prono sensim consumitur actu.
Tandem assueta malis sedamina vitat amica,
Luminaque invisa avertit de luce diei,
Seque amat extorrem, desertam; laetitiamque
Odit et ut genus adversum fugit.

Imago Famis.

¶ Famis succedit simulacrum Mortem lactans, luridum, nudum, macilentum, aegrum, tremebundis horridum membris, funesto pallore tinctum, sibi exosum, cuius Cyclopica rabies lente exedit artus. Adstant illi comites Saevitia, Ra­bies, Insania, Ira, Crudelitas, Furor, Inertia, Ieiunium, Gracilitas, Squallor, exasperans foedansque²⁸ Deformitas, et plurima eorum quae in eodem campo adnumerantur et Saturni curia. Cum ilia et aliis currit Morbus ——

Imago Invidiae.

Tardo succedens tristis Acherontis primogenita obquoque passu, torvo respiciensque oculo vehementes a naribus, oculis et ore suscitat (quae ad longinquum sentianti intervallum) tempestates, quae non solum domos diripiunt [216] et urbes, sed et rapida montes violentia subvertunt. Stimulum, quo se primo ipsam concutit, habet illius dextera, sinistra vero colubri liorribilis caudam stringit, quo cordipetum illius morsum vehementius inasperet. Illi omnis enumerata curia adstat, subministrat, et ab illa vires concipit et favores.

Imago Ocii.

Spectandum trahitur quatuor habens³⁴ in uno capite vultus quatricolores: I. senis decrepiti, II. vetulae, III. mortui, IV occulti superinducto velamento, complicatis³⁵ in [119] sinu manus habet digitis. Impexam,³⁶ solutum, immundum, enerve monstrum, cuius pedes erodit mus, cuius oculum effodit stillicidium. Adsunt vario illi nomine Lentitudo, Tepiditas, Mollities, Frigus, Torpor, Vecordia, Dilatio, Procrastinatio, Negligentia, Inertia, Incuria, Acedia, Tarditas, murcida Remissio, ignava Socordia, Oscitatio titubans, et de curia Senii et aliorum plurima.

Mortis imago.

Alatum et informe numen exibat falcem latissime omnia emetentem exagitans, alis velocissimo raptu nigrantibus solis lucem a subiecto avertentibus horizonte. Illam antecedunt omnia, concomitantur ex dictis cum Senio et Aegritudine plurima, consequuntur vero Pallor, Deformitas, Miseria, Paupertas, Desertio, Solitudo, Luctus. Est caeca, surda, implacabilis, inexorabilis, qualis de sinistra spectantibus parte videbatux. Media vero ex alia parte praecedunt [217] illam Spes, Alteratio, Mutatio, Corruptio; comitantur illam Ordo, Lex, Fatum, Turbae, Motus, Tumultus, Bellum; sequuntur eandem Pax tranquilla, Quies tuta, Generatio clara, Novitas, Consolatio, Nativitas et multae Laudes, Laetitia, Spes, et horum consortes, sed occulto pergebant itinere, et quia paucis considerandae et quia ab Saturni campo abhorrent atque curia. Nigrantem pallam syndonemque humeris appensam trahit, super qua aureae passim guttae conspersae speciem stellantis caeli aemulantur.

¶ Ante illius currum sunt notabili vulgataque figura tres propria peragentes munia Parcae.

Orci imago.

Confusissima succedebat in imagine et monstrosissima Orcus omniformis, nulliformis, omni vero superficie tristis et horrendus. Ilium antecedit custos ianitor triceps, terno horribilis latratu Cerberus, cuius villi [120] omnes viperae sunt, oculi inextinguibiles flammae, quem³⁷ comitatur Immanitas, Horror, Monstrositas, Minacitas, Impaviditas, Asperitas, Vigilia, Inquietudo, Custodia, vastissimi³⁸ draconis cauda occurrentibus adplaudens, praetereuntes vero saevissimo caudae verbere atque teiiacissimo nexu flagellans implicat et reducit.

¶ Sequuntur Erinnyes,³⁹ alio nomine Furiae, alio Eumedines, canes Tartareae, quarum capilli funestissimi sunt utraque ex parte capita habentes hydri. Cum quibus ambulat Discordia, Flagellum, Feralitas, Torvitas, Ultio, et alia ex praenumeratis multa, innumeraque alia monstra prodentia Stygia, Acherontica, Phlegethontica,⁴⁰ Cocytica animalia, [218] Tartarea, Erebea,⁴¹ Plutonia, Persephonea, et daemonum figurae et Lemurum, Tityi, Sisyphi, Tantali, Harpyiarum,⁴² Titanum, Briareorum, Lernaearum bestiarum, Centaurorum, Scyllarum, Greryonum.

Paupertatis imago⁴³ et quae in foribus Exilii.

Seorsim, et quasi nullius curiae pars, tristis, nuda, sicca, famelica et omnibus supradictis pestibus et calamitatibus obnoxia, contracto pudibundoque personae gestu vix se ostendere audens, ire cogebatur Pauperies, varia suscipiens nomina, non omnino vulgare numen Egestatis, Indigentiae, Defectus, Privationis, Penuriae, Nuditatis, Orbitatis, Mendicitatis. Illampraeter enumerata, quae adsistunt atque circtxmstantplurima, concomitantur Sterilitas, Tenuitas, Artitudo,⁴⁴ Stricticitas,⁴⁵ Angustia, Afflictio Duritiesque cum comitibus, lacera Exilitas, Obsitudo, Pannositas, Inedia,⁴⁶ Famis cum tota curia, Fractio, Miserabilitas. Illam quasi numerosissimus exercitus circumvallant atque coronant diversarum specierum Destitutio, Despectio, Dedignatio, Contemptus, Vilipendium. Sed propius ad illam spectant et administrantes adsunt, quasi adulatores, mimi, collusores, secretarii,⁴⁷ cubicularii, ancillae, concubinarii, [121] Difficultas, Immunditia,⁴⁸ Miseria, Demissio, Inanimositas, Verecundia,⁴⁹ Desperatio.

¶ In foribus omnis excubitorum vigilum pompa, Fluctuatio, Involutio, Decussio, Rotatio, Ventilatio, Glomeratio, Turbo, Vortex, Gurges, Procella, Proscriptio, Exturbatio, Evectio vaga, Vagatio, Praecipitatio, Exterminatio, [219] et Fructus⁵⁰ ex curia Martis. Adde hisce plurima ex simplicibus et compositis atriorum, et ex campo Stygis atque proprio, et fere quae de Saturni curia sunt omnia.

Sed postquam qualem tibi cumque Saturnum cum propria curia descripserim, eundem pro commoditate non Chaldaeum, Aegyptium, Leucadium, Latium vel Libycum, sed quem certe de Longobardorum genere ex habitu⁵¹ cognoscere possis atque vultu nunc praesento, quique non immerito coronatus et Iove filio barbatior apparet, sed (meo quidem iudicio iniuria, utpote qui turn sub Capricorno degens et Aquario, tum graviore defectior aetate valde friget) minime iuniore love pelliceatior etiam non incedit.

SATVRNVS

CAPVT V.

Imago Martis.

Ascendit vir in specie robustus, cholerico et velut aerato colore, aspectu horribilis, callidus, torvus, ignitis oculis, leonino rictu, caninis quasi seu lupinis auribus, magnanimo [220] frontis decore arrectis circa crinibus, unde brevia sed in specie solidissima et acuminata quasi Appuli tauri cornua prodeunt. Super casside Chimaerae caput flammam evomentis gestans, nervosus, pectorosus, lacertosus, latis humeris, mediocre¹ statura, villosis manibus et pedibus ad iustam quidem mensuram latis et bene formatis, sed quasi ultra rationem (non sine energia maiore) longioribus. Ingentem sinistra ex aere (ut apparet) solido scutum² sustinet, in quo tricipitis draconis terribilis caelata imago longa³ et velut adamantina de fronte cuspide prodente clypei cen­trum pernitiosissime armatur; dextra vero rutilum et velut igneo⁴ splendore oculos perstringentem vibrat gladium. Stat super quattuor rotarum currum, quem quatuor alipedes equi trahunt, auriga⁵ illius infausto, sanguineo, viperino vultu, sublivente colore vigil foemina⁶ (Bellonam dicunt) flagro regit serpentino. Ambobus illo quidem a puppi, hac vero a currus prora stantibus visu plus quam dici possit formidabile⁷ fulmineae cuiusdam refertur specimen violentiae plus quam virtutis.

Secunda imago: currum antecedit hipus, et rex rubro indutus vestimento lupiim equitans, effractas in manu habens quasi legis tabulas.

Tertia imago: currum sequitur hircus et matrona (an regina sit, nescio) heroico, sed immitiore etiam aspectu, fulva in veste nil habens praeter virgam, clausis, ut videtur, oculis subsolanum versus conversa.

Quarta: horribilis et valde visti turpis ministrorum numerus cornutorum, lymphatorum, qui in morem [123] Bacchantum atro quasi lupi ululatu et velut boves mugiunt ore, [221] dentes habent aprorum, ungues rapacium et carnivorarum avium, cornua ramosa sed non fortia, oculos quasi tornatiles et tenui obscuros claritate, incomposite saltando⁸ procedunt.

Adstantia.

¶ Adstant Marti ea quae ad sinistram Iovis, cumque iis Ferocitas, Feritas, Ira, Effrenitas, Fremitus, Vesania, Vehementia, trux Gravitas, rabida Rigiditas, terribilis Cruditas, intrepida Audacia, acris Magnanimitas, Atrox Commmatio, omnivora Saevitas, pugnax impavida Rigiditas, avida Raucitas, fremebundus Ardor, implacabilis Truculentia, saeva Rapacitas, cruenta Severitas, Armipotenti insana, Torvitas impavida, fulminea Vesania, inhumana Immanitas, hostilis Efferitas, pugnax Strenuitas, bellicosum Robur, infracta Firmitas, masculae Vices,⁹ et contraria Infirmitatis, et plurima quae sunt misera in curia Saturni, cum specie ursi indecora deformitate turpis, villis horrentibus, acuminatis¹⁰ osseisque unguibus, de latebris sylvarum per incultos montes errabundi, vastosque contra fortia armenta pandentis hiatus.

Virulenta Venenositas, atra Acerbitas, crudum Virus, crudescens Turbatio, insidiosa Mordacitas, Improbitas indomita, furiosa Occaecatio, scelerosa Vehementia, indomabilis Furia, Latratus resonans, terrificus Mugitus, Rugitus horrificus, vigil Saevitas, urgens Turbatio, exardescens Tumultuatio, inquietans Vexatio, aspera Feritas, spumosa, sanguinea, edax, rabida Rapacitas, arctans, stringens, et alia ex Saturni curia inducens, Domitatio,¹¹ Tensio, feriens Explosio, Percussio, Oppositio, cum specie draconis squamis [222] crepitantibus horrentis, cristati, trilingue¹² ore terribiliter sibilantis, maculosi, atra fulvedine caerulei,¹³ oblonga vorticositate immanis, flexu ingentis¹⁴ caudae aculeatos exertantis dentes, resonantis spirarum verbere tellurem [124] pulsantis, nunc alto serpentis capite, aligero nunc se dorso in aerem adtollentis. In illo lubrica Tumiditas, atra Tortuositas, letifer¹⁵ Morsus, Gorgonea Maculositas, reflexa Voluminitas, lunata Textilitas, Marsica et Thessala Magia, somniferum, letiferum¹⁶ soporiferumque Vulnus, obliqua Vorticositas.

¶ Inde Confusio, Turbatio, Gradiva, Bistonia, Threicia, Strymonia,¹⁷ Scythonia,¹⁸ Obsidio, Confusio, Turbatio, Frenatio, Mixtio,¹⁹ Versatio, Increpatio, armorum Quassatio, tubarum, lituum et tympanorum²⁰ Fremitus. Illic similitudo velocis et tyrannizantis Aquilae et Accipitris feri, praedonis, rapacis, Hyperborei, urgentis, caedentis,²¹ rapientis, dilacerantis, vorantis columbas.

Irae imago.

¶ Procedit Erinnys²² flexuose incurvo lunatoque cornu, quod rigidaque proceritate durum terrifice querulum personat.²³ Cum illa est agrestis Procacitas, maligna Audacia, tragica²⁴ Inconcinnitas, iniocundum Prodigium, tyrannica Immanitas, Feralitas, Insania, ultrix Furia, Crudelitas colubrifera Cocyticum²⁵ exsuscitans luctum, Gorgonium Toxicum; quam sequitur Dissentio, Lis, Schisma,²⁶ Controversia, Rixa, Iargium, Altercatio, Odium, Invisio, Perduellio. Ad [223] cuius sonitum excitatur bestia gryphi²⁷ Hyperborei in morem assurgens, mordens labia, crispans nares, distorquens os, frendens dentibus, stridens Fremitus, fervidus Ardor,

Effera, crudelis, praeceps, vultuque minaci,
Quae ne animus verum atque bonum comprendere possit
Impedit, et speciem conceptam insana tuetur.
Terribiles trahit illa minas, terroribus urget
Quidquid praecipiti apponitur, cita vultque nocere.
Non patitur moras, cupit accelerare²⁸ malorum
Tormenta atque neces. Sic consilium ornne recusat. [125]
Parta infixa viget dudum sententia menti,
Concita consilio surdi cnrritque furoris,
Fulmineo infrenis cuncta obvia diripit ore,
Percita flagranti currit fremebundior aestu,
Infirmisque manus constanti robore firmat,
Efficit et molles rapida virtute feroces,
Effrenem facit qui animo fuit ante remisso.
Frigidus et torpens igne inflammatur ab ista,
Fortibus hoc timidus furiali percitus oestro,
Mollibus haud audax stimulis monstra ardua portat.
Ora tument, turpi nigrescunt sanguine venae,
Sanguineique oculi radiis ferientibus ignis
Spicula discutiunt, dentes terit, oraque spuma
Inficit, imbutum flammas cor protegit ardens. Lassis liaec membris requiem negat, adque nocendum
Arma capit quaecumque dolor sibi suggerit, atque
Quidcumque occurrit male sanae ad munia teli
Destinat, in iaculum atque ensem nempe omnia vertit,
Et rabies quaecumque ferox volitantia reddit.
Hanc face supposita ferventem reddit Erinnys²⁹ [224]
Deformi, multo angue oomans, Erebique ministra,
Virgoque noctigena, et mater crudi impia belli,
Disoordes agitans contortis anguibu'³⁰ rixas.

Belli imago.³¹

¶ Sequitur informe monstrum sanguineum, igneum, scutato tumultu tempestuosum, turbidum, pulvereum, pulverea in nube coruscum,³² sylvoso aere relucens, torvo succinctum cataphracto,³³ cuius speciei solam super galea ingentem cristam comantem, hirtam, rutilam, longe lateque [126] diffusum aera ventosa rapiditate fustigantem videre erat. Sub illo equus elata cervioe insignis, iuba pariter hirsuta flammam et fumum e naribus efflans, ferratis³⁴ aerem calcibus coruscis ignitis alatisque pedibus verberans, superba alacritate gressus glomerans, obstantem pone transque populum anhela mordacitate frenis obluctabatur, quasi leo Marmaricus fulminea celeritate fervidus et impiger ad pugnam dispositus, subindeque quasi rupto amne de montibus praecipite fertur.³⁵ Ibi ambigua Luctatio, irrequietum Proelium,³⁶ armisonans Certamen, nescia sisti Conflictatio, reflua et influa Glomeratio, Cyclopica Invasio, praeceps Infestatio, impetuosa Inoursio, imperiosus Impetus, internecialis Turbatio, detestanda Carnificina, sanguineo Cam­pus cocco pictus, exitialis Miseria, miserum Exitium.

Adest compertum gravissimum, id est ponderosissimum, Martis simulacrum, toto ferratum corpore, quod ut [225] gravius adhuc fieret magisque statarium, quod nisi ad ferri interioris tutelam minime necessarium videtur, sedet.

MARS

[127] Vere nostratem dicerem Mavortem, si longa hasta vel sclopo eminus more altitonantis Iovis pugnaturus, vel non fugiens occubiturus appareret Mars³⁷ Persa, Graecus, Romanus, sicut et nostro tempore Turcicus galea, ense et scuto, non catenata³⁸ sed expeditiore reliqua corporis parte, de gentibus triumphaturus gradiebatur.

CAPVT VI.

Imago Mercurii.

Sequitur omnium deorum negociosissimi simulacrum, praeconis, nuncii, arbitri. Cuius imagines sunt:

¶ Prima infans, cui sub portulaca iacenti capra lac exporrigit. [226]

¶ Secunda puer, qui Cupidinem luctando palaestra¹ superat, et ipse alatus, quem gallus seqnitur.

¶ Tertia adolescens victum Iovi subministrans.

¶ Quarta simulacrum ex una parte nigram faciem habens, ex parte vero alia albam; cumque hoc idem iuvenis alatis pedibus et galero virgam habens in dextra, cui duo serpentes implicantur, Charonti vulgus animarum praesentans.

¶ Quinta centum oculos habens monstrum vir obtruncans, et prope illum vacca.

¶ Sexta triceps de triplioi regione animal, cui caput unum est delphini simile capiti, secundum cauls, tertium vero medium prope ad aquilae similitudinem accedit.

¶ Septima adolescens pulcherrimus elephanto insidens, regio ornatus diademate, versicolore (veluti palumbis collum) veste, virgam habens in dextera et picam in sinistra. Circa ilium a meridie confluit longa militum manus, quam nubes valde albicans exonerat.

Adstantia Mercurio dicitori.

Adsunt illi in primo ordine Editio, Prolatio, Nudatio, Detectio, Vulgatio, Significatio, Apertio, Patefactio, Manifestatio, Disseminatio, Reclusio, Revelatio, [128] Promulgatio, Promptio, Ademptio silentii, Scaena, Theatrum, Forum, Fama, Infamia, Indicatio, Ostensio, Monstratio, Edictatio, Alloquutio,² Eloquutio, Memoratio, Certioratio, Praedicatio, verbis Attactio, Complexio, Praestrictio, Comprensio, Contractio, Propositio, Oratio, Peroratio, Epilogatio, Conclusio, Disceptatio, Disputatio, taciturnitatis Fractio,³ Cantus, [227] Clangor, Personatio, Responsio, Fremitus, Relatio, Collatio, Colloquium, Compellatio, Confabulatio, Dictio, Enunciatio, Affatus, Pertexio, Scriptura, Pictura, Praesentatio, Insinuatio, Coramfactio,⁴ Palamfactio, Explicatio, Commemoratio, Commentatio, Dissertio,⁵ Expressio, Reportatio, Elucidatio, Explanatio.

¶ Secundo in ordine Institutio, Instructio, Eruditio Informatio, Paraenesis,⁶ Praeceptio, Admonitio, Praedicatio, Imbuitio, Consilium, Lectio, Doctrina, Disciplina, Edictatio, Descriptio, Publicatio, Monumentum, Annale, Historia, Commentatio, Exemplum, Inductio, Syllogizatio.

Dextra prima.

¶ Tertii ordinis ad dexteram adstat similitudo rivi, cui adest Gratia, Lenitas, Liquiditas, Celeritas, Argutia, Amoenitas vaga, dulcis Conspicuitas, iucunde labens Oratio, Disertio, Concinnitas, Facundia, Periclea Argutia, nectareum Eloquium, suave stillans Tersitudo, Flexanimitas, emolliens Cultura, Festorea Lingua, aurea Copia, grata Resonantia, florida Profusio, artificiosa Confictio, melliflua Decursio, potens Persuasio, blanda Resonantia, concinna Festivitas, Maeonica⁷ Harmonia, Pieria Cantio, Phoebea⁸ Modulatio, blandiloqua⁹ Suadela, mulcens Doctrina, comptus Color, Sermo floridus, germinans, pullulans, fruticans, gemmans, vernans, Atticus, Elysius, nectareus, arridens, Flos virginea malli¹⁰ demessus, niveus, mollis, fragrans, Mensa in qua Ornatus, Opulentia, Effusio, Foecunditas [228] Lautitium,¹¹ Hyblaeae¹² Rosae, [129] Musarum Deductio, Parnasi Via, deliniens Carmen, Incantatio, perpolitum Ornamentum, lacteus Lepor, culta Diluciditas, exquisitia Elegantia, luculenta Ubertas, Lyra Threicia,¹³ Arionia, Orpliioa, Claria, Amphionia, Aganippea.¹⁴

¶ Ad sinistram vero dicitoris adstant primo Garritus, Hinnitus, Ruditus, Mugitus, Gannitus, Blaterismus, Deblateratio, Ineptitio, Lallatio, Effutitio, Nugatio, Scurrilitas, Coaxatio, Crepitatio, Obgannitio, Admurmuratio, Mussitatio, Obstrepentia, picae Loquacitas, Loquutuleitas,¹⁵ Garrulitas. Corvus ibi Apollineus, Aes Dodoneum, Vas vacuum sonans. Quibus adsunt inconsulta Temeritas, intricata Perplexitas, Anfractus, Ambages, Amphibolia, Cacoëthes,¹⁶ et aliae eius generis figurae, obsita Caligatio, Defossitas profunda, arcuata Caecitas,¹⁷ scrupeus Atror, picea Nebulositas, obstrusa Caecitas,¹⁷ latebrosa Opacitas. Ibi Bubonis statua, cum quo Ignavia, Trepiditas, Foeditas, Infaustitas, Ominositas.

¶ Secundo cum infantis et deliri senis copula Vagitus, Lusus circa ubera, Cunae. Talis est grammaticorum dictionis et ingenii archetypus, quae in lucem edita iacet sine viribus in sinu carae¹⁸ parentis grammatices vagiens, ubera placida matris trahens, blandula faciens nutrici verba, non metiens munera precio nec dona pondere, iniirmo poplite nutans, primum (forte) non ambiens locum, cui parum sufficit et multum respicit, erigens e cunis caput ad ver­ba, foedans¹⁹ in cunis humida strata.

¶ Tertio quasi Martis tuba claro vehementique mugitu caelum quatiens, per densas intonans nubes, Buccina Tritonis, [229] Pulsatio, Percussio, Motus, Increpatio, Tactus, Sollicitatio, Tractatio, Praetentatio, Impulsio Lyrae, Chelys,²⁰ Citharae, Tympani,²¹ voce, arte, dextra, plectro. Dictio ibidem hircosa, olida, vilis, cornigera, setigera, hirsuta, barbigera. Ibi Boatio, Intonatio, horrificus Mugitus, territremus Ruditus ipsos perterrefaciens Gigantes.

¶ Vero Crepitus stridens, Stridor sibilans, Clangor, [130] graculi Obstrepentia signum pluviae, cicadius Strepitus, ranae Querela, frugum Exitium, raucisonus locustae Sonus.

¶ Quarto obtrectans Criminatio, traducens Obloquutio, Detractio derogans, Morsus maledicus, sinister Rumor, sparsa Calumnia, inusta Ignominia, Labes impacta, mordax Vituperatio, morsus Violentia, insectans Traductio, accusans Delatio, insimulans Expostulatio, accersens Actio, muta Accusatio, instructus Reatus, perniciosa Querela, Exploratio, Improperatio, turpis Nota, inimica Praetensio, hostica Censura, Morsus consumens, Rostrum immersum, Dens Theoninus, notans, Sanna lacerans, rostrata Dilaniatio, Os carpens, oris Amaritudo, Lingua inficiens, labefactatrix Gutturis, Dolositas maculans,²² caeno obliniens, sordis Aspersio, Commentio, Citatio, Vadatio, adversa Attestatio, Dietatio,²³ prava Interpellate. Ibi serpentinum Virus, Natrix, Dipsas, Aspis, Hydrus,²⁴ Vipera, Cerastes, Tenebrarum obfusio, incessens Execratio, Dirae devoventes, causidica Versutia, perfida Latratio, verborum Mercatura, venale Convitium, mercenarium Testimonium, Contestatio, Adstipulatio empta, mordax Vellicatio, rodens Exagitatio, incessens Proscissio, Probrum contumeliosum, procax Calumnia, urgens Blasphemia.²⁵ [230] Illic Veredarius discordiae, Fecialis²⁶ rixae, Legatus dissensionis, Apocrypharius irritationum.

Adstantia Mercurii intentioni Caduceo.

¶ Primo Officium, Munus, Provincia, Sparta,²⁷ Partes, Conditio, Debitum, Tangens, Incumbens, Res, Casus, Status.

¶ Secundo Advocatio, Citatio, Accersio, Praeceptio, Iniunctio, Demandatio, Delegatio, Obtrusio, Intrusio, [131] Apertio loci, Ansa, Fenestra, Occasio, Praestructio, Ministratio, Suasio, Consilium, Instigatio, Flagitatio, auctoris, ductoris Invitatio, Monitio, Incitatio, Inductio, Hortatio, Decretum, Statutum, Constitutio, Destinatio, animi Inductio, Deliberatio, Propositum, Mens, Volutatio, Compromissio, Afflatio, Impulsio, Fomes, Esca, Accensio, InfLammatio, Concitatio, Stimulatio, Tractio, permulcens Flexio, Exsuscitatio, Excussio, Inductio, Illectio, Pellectio, Instigatio, lacessens Accitatio, Suggestio, Ingestio, Insusurratio, Inspiratio. Inde Substitutio, Subrogatio, Subordinatio, Subfectio, Vices.

¶ Tertio Expectatio, Fides, Credentia, Credulitas, Spes. Cui adstat Ablatio taedii, Relevatio mali, Leviatio²⁸ pressurae. Ibi simulacrum Naufragi²⁹ in medio maris brachia iactantis, etsi nulla ei obiiciantur littora. Adsistunt illi hinc Aerumnositas,³⁰ inde Incertitudo, inter ambas Anxietas, Cura, Sollicitado, et multa de Saturni curia, insomnis Attritio, Vexatio, Inquietatio sui, Contentio, Anhelantia,³¹ Vigilia, Sedulitas, Gnavitas.

¶ Quarto, Invocatio, Imploratio, Adoratio, Obsecratio, Sollicitatio, Efflagitatio. Quibus adsunt Preces sacrificae, [231] Servilitas, Humilitas, Deveneratio, Fatigatio, Epistolae Libelli supplices, Palmas tollere, Oculos, Manus, Ora, Voces, Percontatio,³² Rogatio, Quaesitio, Postulatio.

¶ Quinto Adversio animi, Auscultatio, Attentio, Erectio mentis, Inclinatio, Habilitas, Idoneitas, Aptitudo prompta, Obsequium parens, Obedientia obtemperans, morigera Auditio, satisfaciens Executio, patens Auris, intentus Oculus, Nervi proni, Mens facilis, appositus Animus, placidus, mollis, fractus, victus Spiritus, spontanea Voluntas, Flexio,³³ Motio, placata, placida Facies, Concessio favorabilis, Acceptatio annuens, non aversa, non dura, et aliter ex Saurni ac Martis curia disposita.

Ad Mercurii talaria quae ab antecedentibas Iovis.

¶ Inceptio, Exordium, velorum Explicatio, orae Solutio, Aditus, Limes, Porta, Vadum, Ostium, Ianua, Fores, Cardo, Margo, Aurora, Lucifer, Fons, Scatebra, Scaturigo, Venae, Satio, Seminarium, Semen, Ortus lucis, Cunae, Cunabula, Excussio somni, Caput, capitis Levatio, Surrectio a strato, Florentia, Productio, Exitus, Eruptio, Exclusio, Emanatio, Profectio, Descensio. Invasio, Assumptio, Acceptio, Tractio, Ductio, Introductio, Introitus, Irreptio, Derivatio, Properatio, Discessio, Abitio, Evolatio, Excussio, Applicatio oculi, alae,³⁴ pedis, manus, ingenii, artis ac­tus, Laxatio, Reseratio, Apertio, Egressio, Excessio, Proditio, Expeditio, Cessio, Commeatio, Profugium, Liberatio, Extricatio, Excarceratio, Emersio, Eluctatio, Coniectio, Conversio, Conlatio, Retractio, Retroactio, Emolitio.

Alae Mercurii.

¶ Alis³⁵ Mercurii millecoloribus (quae scilicet iuxta eorum quibus adsociatur et applicat varietatem variantur) Irritatio, Agitatio, Concitatio, Concussio, Quassio, Quassatio, Fatigatio, Ventilatio, Vibratio, Turbatio, Compulsio, Actatio, Citatio,^{36/SUP> Percitatio, Incitatio, Percussio, Sollicitatio.}

¶ Quibus adsunt Tremor, Irrequietudo, Fluxus, Volucritas, Agilitas, Celeritas, Lubricitas, Festinatio, Approperatio, Maturitas, Ocius, Indilatio, Amora, Inde elabens Pervagatio, Pervasio, Percursio, Pererratio, Peregrinatio, Perlustratio, Penetratio, Profruxio, Promanatio, Praeventio, Proventus, Obreptio, Ingressio, Subintratio, Immersio, Insinuatio, Admixtio.³⁷

¶ Quibus secundo adsunt praeceps Pernicitas, furtiva fugaxque Volucritas, propera Sollicitudo, tenera [133] Ventositas, Spiratio vehemens, propera Celeritas, cita Rapiditas, infrenis Declivitas, subita Vivacitas, vaga Concitatio, defrenata Volucritas, Lymphatio anhela, ardens Effusio, strepens Transmissio, erumpens Traiectio. Ibi Ventus et Venti species, Equi Solis, trepida Aviditas, irrequieta Pronitas, alacris Excursio, praepes³⁸ Sublimitas, nubivaga Volitatio, aetherea Expaciatio, aurarum Percussio, corporis Libratio, caelica Creditio, per inane Meatio, Tranatio siderea.

Procedenti Mercuno et triplicis pervadenti Iovis imperium.

¶ Accidunt primo Directio, Obliquatio, Circuitio, Rotatio, Volutatio, Inflexio, Recurvatio, Reciprocatio, Revolutio, [233] Convexio, Eegressio, Remigratio, Recursio, Remeatio, Repedatio, Reversio, Reditus, Cyclus, Vertigo, Reiteratio, Repetitio, Conversio, Inversio, Catastrophe, Sursum, Deorsum, Antrorsum, Retrorsum, Dextrorsum, Sinistrorsum, Introrsum, Extrorsum, Celsum, Imum, Altum, Profundum, Latum.

¶ Secundo Allisio, Illisio, Irruptio, Impactio, Intorsio, Obviatio, Offensio. Cumque iis momentanee Temporaneum, fugax Fluxus, varia Inconstantia, levis Mobilitas, versatilis Lubricitas, versipellis Vacillatio. Ibi simulacra Glauci, Euripi, Vertumni,³⁹ Erisichtonis, Protei, Chamaeleontis. Cum iis Mutatio, Variatio, Alteritas, Differentia, Conversio, Aversio, Diversio, Transflguratio, Transformatio, Metamorpho­sis, Alietas.

¶ Tertio Traiectio, Traductio, Transportatio, Transvectio, Transfretatio,⁴⁰ Transmissio, Provectio, Emensio, Praetergressio, Transgressio, Exsuperatio, Volatio, Reptio, Ambulatio, Serpere, Natare, Navigare.

¶ Quarto Digressio, Abstractio, Desertio, Remigratio, Revocatio, Depositio, Deductio, Abalienatio, Dimotio.

[134]

Mercurii oculus, virga, manus.

In apice virgae Mercurii est oculus notans vigilem Custodiam, excubialem Observantiam, accuratam Industriam. Ubi consignificat viva Lucerna, Lux praevia, micans Renitentia, scintillans Radius, collucens Fulgor insomnem Strenuitatem, impensam Attentionem, sensus Arrectionem, instructam Praeparationem, crebram Sedulitatem, diligentem [234] Animadversionem, studiosam Cogitationem, intentam Curam, facilem Apparatum, obvitim Paratum, promptam et ad manum et numeratam Instructionem, passim et in procinctu appositam Intentionem. Circa illam operosa Sedulitas, alatum Ingenium, commoda Tolerantia. Adde crebram⁴¹ Inquietudinem, iugem Navitatem, obnixum Fervorem, improbam Assiduitatem. Adest facilis Negociatio, incessabunda Indefessio, indesinens Continuitas, celer Sagacitas, sagax Providentia, properans Yigilia, oculorum Intendentia, Obtutus, Fixio, directa Acies, inhaerens Vultus, Conversio faciei, radiorum ex gemino orbe Iactatio, pensans Introspectio, Ponderantia repetens, Complexio, percurrens Examen, arcana Perlustratio, metiens Regula, versata Deliberatio, examinans Destinatio, cernua Alacritas, acuta Subtilitas, versatilis Vivacitas. Haec sequuntur artes, doctrinae cum vitali Praesidio, domestico Regimine, templorum Relligione, domorum⁴² Ornamento, civitatum Augumento, aetatum Decore, animorum Instructione. Virga excitat magica Thespiadum fontes et Genios, moderatur choros, ferinos emollit animos. Somnia immittit magica excantatione hostibus Arcadium istud numen, Memphiticum, Maenalium,⁴³ trigrandi calliditate interpres, venator divitiarum, magister furtim; cui infanti cum primum manus essent liberae, eadem die Vuloano surripuit forficulas, Veneri capitis ligulam, virgam Iovi, Iunoni annulum; Actor [135] deorum et interpres optimtis. Hunc sibi patronum et ex toto unice domesticum⁴⁴ iure agnoscit optimo Didascalus, Hypodidascalus, Paedotriba, Cathagetes,⁴⁵ Paedeutes, Scholarcha, Gymnasiarcha, Phrontisteriarcha, id est docens Aoniam pubem, coërcens iuventae luxuriam, imbuens rudes [235] ingenua arte mentes, de fonte Thespiadum puram propinans aquam, id est Cubicularius Mercurii, Tibicen Apollinis, magnus Iovis et Phoebi Camerarius, Thesaurarius arcanorum fati, Interpres praedestinationis, Sistitor liberi arbitrii, Genus electum, Reformator seculorum, Censor praevaricantum, legum, Theca Mnemosynes, Harmonia chori Aganippei, Castalidum sororum Decus, Medusaei^{46 gregis Bellerophon, Choragus caelestis symphoniae, [Theca Mnemosynes.] Antesignanus Charitum, Amasius lucis perpetuae, Comes seculi seculorum.}

Mercurius opifex.

Mechanicum Mercurium sinistre refert senex, qui puerum circinum dextra et sinistra serram manu habentem de alta turri dat praecipitem. Adstat illi cum suis circumstantiis Invidia. Eundem dextere senior alatus reginam viraginem lignea⁴⁷ incavaque in tauri statua includens. Adstant illi Negocium, Tractatio, Exercitium, Negociatio, Operatio, Factio, Fatigatio, Usus, Praxis, Labor, Opera, Diligentia, Insistentia, Desudatio, Contentio, Expeditio, Transactio, Exequutio, Peractio, Defunctio, Munus, Munia, Provincia, Architectatio, Fabrefactio, Extructio, condens Erectio, Collocatio, Constructio, Generatio, Patratio, Magisterium, Ministerium, Navatio.

Adstantia opificis.⁴⁸

Adest imago adolescentis hamo adunco inescans, adest Auceps, Venator nassam, transennam, retia et casses tractantes. Circa hosce sunt Deceptio, Fallacia, Dolus, Fraus, [237] Fraudulentia, Impostura, Pellectio, Circumventio, Machina, Astus, Falsitas, Fucus, Offuciae, Praestigia, Circumscriptio, Sycophantia, Lusus, Ludiflcatio, Irrisio, Romphus,⁵¹ Frustratio, Implanatio, Cretizatio, Implexitas, Calliditas, Effascinatio, oculorum Praestrictio, vafra Compositio, scelesta Fictio, clandestina Falsitas, [137] ingeniosum Scelus, Circaea Bilinguitas, dolosa Flexuositas, infida Varietas, latens Commentum, commentitia Techna, versuta Solertia, versipellis Vafricies, arguta Decipula, perfidum Opificium, Punica Perfidia, Boeoticum Aenigma,⁵² nocturna Militia, furtivum Facinus, facinorosa Dissimulatio, personata Fictio.

Adsunt Tenebrae Cymmeriae, umbrosa Opacitas, arcana Obductio, mysteriosa, miraculosa Inanitas, Intricatio labyrinthea, Nodus Gordianius,⁵³ furva Informitas, latens Laqueatio, templaria Devotio, tecta Fovea, ater Scrobicuius, caecum Latibulum, secreta Caverna, umbrosa Cavitas, scrupea Nebulositas, fumosa Obfusio, involuta Implicatio, demissa Crypta, ima Demissio, tacita, abdita abruptum Praecipitium, latebrosum Malum.

Asinus Cyllenicus.

Nullum sane esset Mercurii numen, nisi equitabile pecus aliquod subesset. Animalis imago et figura nota est, de quo varii scripserunt et nos particulari stylo de illo scripsimus, quod, quia vulgo displicuit et sapientibus propter sinistrum sensum non placuit, opus est suppressum. Nunc tantum de adstantibus meminerimus. Eius qualitates Mercurii qualitatibus sunt contrariae, sed quia sine contrariis contraria non subsistunt et contrariis contraria [238] cognoscuntur, nutriuntur et in eodem concurrunt genere, non erit omnino indignum nec non satis oommodum, ut in eadem curia tamquam in scena conspiciendus veniat, quo saltem per oppositam rationem aliquot Mercurii qualitates non nominatae et forte innominabiles habeantur. In illo notabilia sunt Corium durum, setosa Cauda, acuminatae, densae, crassae, longae, latae, quassabiles Auri­culae, frontis Planities, Contractio, Simitas et Patulentia narium, Dentes crassi, densi, quadrati, Mandibula longa, producta, fortis, qua Sympson potuit occidisse mille Philistaeos⁵⁴ (quid putas, dicebam, [138] facere potuisset cum integro, vero et vivo asino?), et de qua surrexerunt aquae quibus populi errantes refici potuerunt, et alia multa de quibus alias in proprio libro dicebamus,⁵⁵ Labra crassa et durioribus rarioribusque villis ornata, Vox vehemens quae gigantes, id est huius mundi principes et sapientes (qui contra deos rebellarant), perterruit, dispersit, vicit; unde non immerito praesepium astronomis licet considerare cum asellis in sidereOancri, ut deos hoc praesidio liberates possimus minime ingratos etiam cognoscere. Adstant ergo Asino proxime Victoria, Triumphus, Honor, Gloria, Maiestas, et multa (immo forte vel parum abest omnia) ex Iovis curia, nisi quia cum suprema maiestate coniuncta est Exinanitio et Humilitas et Abiectio et propter hominum obsequium et certe domesticam nobis philanthropiam⁵⁶ vilitatum omnium Vilitas triumphatrix et Ignorantia; forte ut inde gigantes illi cognoscerent quanto confusi, devicti et suppressi fuerint supposito. Adsunt ergo illi (ut brevi heic faciam) blitea⁵⁷ Hebetudo, saxea Gravitas, plumbea Obtusitas, tenebricosa Obscuritas, caliginosa Deliberatio, umbrosa [239] Conceptio, piceus Squallor, Getica Frigiditas, Syra Stupiditas, stolida Segnities,⁵⁸ impexa Tarditas, ignava Desidia, iners Torpedo, Socordia supina, murcida Acedia, pigra Remissio.

Administrat Mercurio negociosus Perseus cum imagine pueri e subterraneis locis prodeuntis alatis pedibus. Inde unius viri Medxisaeum caput sinistra, dextra vero recurvum ensem habentis, de guttis vero, quae ab abscisso capite decidunt, venenosissimi serpentes fiunt. Postea sequitur heros versutissimus ipso quidem aspectu (Ulysses credo) in habitu mercatoris colum et alia muliebria⁶⁴ ornamenta et utensilia portans, inter ea vero arcum, pharetram et ensem habens, et virgines plures circa illum.

Adest et Germanicus Mercurius, qualem ex ipso co­gnoscere possis habitu, cuius currum (in quo duo illi tributa signa sunt insculpta) trahunt accipitres duo; duobus [240] anguibiis implicitis alatum sceptrum habet in dextra, in sinistra schedam. Super galea vero speciem gestat alati draconis propter solertem (credo) vigilantiam. Suevum refert nullo Germanorum minus ingeniosum,

MERCVRIVS

CAPVT VII.

Palladis imago seu Minervae.

Super Martis dexteram et super dexteram Mercurii influit Pallas, cuius simulacra sunt:

¶ Primum magnus heros praegnantem foeminam¹ arripiens [241] et deglutiens, cuius proinde caput mire intumuisse videbatur.

¶ Secundum senex claudus, qui ingente securi unius regis capite discisso pulcherrimam de illius cerebro virginem distrahit.

¶ Tertium heroico aspectu virgo hastam habens in dex­tera ad cuius pedes involuti sunt dracones duo, ad sinistram vero scutum aegidis simulacrum² in thorace ac pectore gerens insculptum.

Adsistentia Palladis.³

¶ Haec cum de Iovis cerebro nata sit, longe difficiliori sorte quam si de matre sine patre nata esset, valde privilegiati numinis refert maiestatem. Adstant ergo illi primo expressa Claritas, emphatica Perspicuitas, dilucida Luculentia, cluens Claror, inclarescens Illustratio, insignis Expressio, probata Demonstratio, enucleata Evidentia, perspicua Declaratio, constans Liquentia, liquida Manifestatio, prompta Explanatio, confessa Propalatio, pellucida Detectio, vulgata Exploratio, innotescens Indubitatio, obvia Certitude Ibi solis Fulgor in medio positus, ibi Certum, Ratum, [141] Firmum, Sanum, Adagium, Proverbium, Paroemia, Polus, Medius fidius, Hercules, Castor, item Res Status, Veritas, Candor, Sinceritas. Super quibus omnibus influit Sensus, Ratio, Intellectus et Mens secixndum genus atque species.

¶ Inde cedunt Opinabile, Phantasiabile, Imaginabile, Consonans, Verisimile, Apparens, Creditum, Consuetum, Vulgo receptum, Visus dicendi quidam.

¶ Longe vero fugiunt Adulatio, Assentatio, Blanditiae, Palpitatio, Demulctio, Versutiae, et quaedam ex curia Mercurii, maxime Fabula, Figmentum, Commentum, Fictio, Nugatio, Delirium, Gerra.⁵

Inde fugit Barathrum, Abyssus, immanis Abyssus, Vorago praeceps, perplexa Obscuritas, implicita Nodositas, Fumositas obfundens, umbrosa Caecitas, exanguis Inanitas, tortuosa⁶ Involucritas, latebrosa Convolutio, Velatio obsecta, recondita Opacitas,⁷ mysteriosa Praetextio, spinosa Desertio, anceps Suspensio, Nutantia cespitans, labyrinthea Multiformitas, imexperta Incircumspectio, Arcadium pecus.

Ancillae Palladis.

¶ Pulchritudo mirabilis est (quam modo praetereo pro viribus recensere) ancillarum, quae sunt Speculatio, Contemplatio, Ingenium, Inquisitio, Inventio, Dispositio, Iudicium, Memoria, Consideratio, Meditatio, Collectio, Comprensio, Discussio, Excussio, Discretio, Expansio, Ponderatio, Distinctio, Distributio.

CAPVT VIII.

Imago Solis seu Apollinis.

Apparet primo ut pastor ovium in baculo et pera pulcherrimus, adolescens radioso vultu clarus. Huic eodem quo natus est diei verpero Mercurius dicitur surripuisse boves; fuerat enim primo bubulcus, antequam apud Admetum boves pasceret. Comminanti ni boves restitueret, pharetram [243] dum comminaretur surripuit. Ideo pro secunda imagine Apollo cum arcu sine pharetra ridens occurrit.

SOL

LVNA

VENVS